ΥΠΕΡΙΩΔΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ(UV) ΠΡΟΦΥΛΑΧΘΕΙΤΕ

Αλκιβιάδης Μπάης, Αναπληρωτής Καθηγητής ΑΠΘ
Η ηλιακή υπεριώδης ακτινοβολία (UV) αποτελεί ένα πολύ µικρό µέρος του φάσµατος της ηλιακής ακτινοβολίας που φθάνει στο έδαφος της Γης. Παρά την µικρή της ένταση, η υπε- ριώδης ακτινοβολία µπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήµατα στον άνθρωπο, όταν αυτός εκτίθεται παρατεταµένα στον ήλιο. Η πλέον συνηθισµένη, ήπιας µορφής, επίπτωση είναι το κοκκίνισµα του δέρµατος. Όµως η υπερβολική και για σειρά ετών έκθεση µπορεί να οδηγή- σει σε πιο σοβαρές

βλάβες, όπως π.χ. γήρανση του δέρµατος, καταρράκτη των µατιών, εξα- σθένιση του ανοσοποιητικού συστήµατος, υπό προϋποθέσεις δε, ακόµη και σε ορισµένες µορφές καρκίνου του δέρµατος. Ο χρόνος έκθεσης µέσα στον οποίο η υπεριώδης ακτινοβολία µπορεί να προκαλέσει τα προβλήµατα αυτά διαφέρει από άτοµο σε άτοµο, και εξαρτάται από τον τύπο του δέρµατος, ή του οργανισµού γενικότερα, και από την ένταση της ακτινοβολίας. Το ανθρώπινο µάτι δεν µπορεί να αντιληφθεί την υπεριώδη ακτινοβολία, άρα δεν µπορούµε να γνωρίζουµε πότε αυτή είναι ισχυρή και πότε όχι. Γενικά ή έντασή της ακολουθεί τις µετα- βολές της ορατής ακτινοβολίας που προκαλούνται π.χ. από την αλλαγή της θέσης του ήλιου σε σχέση µε τον ορίζοντα, ή από τα νέφη. Κάποι παράγοντες όµως επιδρούν µόνο στην υπε- ριώδη ακτινοβολία, όπως π.χ. το όζον. Αν µειωθεί το όζον πάνω από έναν τόπο, η υπεριώδης ακτινοβολία θα αυξηθεί, όµως η ορατή ακτινοβολία θα παραµείνει αµετάβλητη. Τα τελευταία 15 χρόνια η υπεριώδης ακτινοβολία που φθάνεις το έδαφος έχει αυξηθεί σηµαντικά σε πολ- λές περιοχές της Γης, συµπεριλαµβανόµενης και της Ελλάδας, σαν αποτέλεσµα της µείωσης του όζοντος, και της ελάττωσης των ατµοσφαιρικών αιωρηµάτων που απορροφούν την υπε- ριώδη ακτινοβολία. Ανεξάρτητα όµως από την αυξητική τάση, οι βλαβερές επιπτώσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας θα µπορούσαν να προκληθούν ακόµη και είχε παρατηρηθεί ελάτ- τωση της υπεριώδους ακτινοβολίας, διότι εξαρτώνται καθαρά από τον χρόνο έκθεσης σε αυ- τήν. Η υπεριώδης ακτινοβολία που δεχόµαστε προέρχεται είτε απευθείας από τον ήλιο είτε µέσω ανακλάσεων στα διάφορα συστατικά της ατµόσφαιρας. Ενώ στην περιοχή του ορατού φά- σµατος (στην περιοχή δηλαδή που µπορούµε να δούµε) η απευθείας ακτινοβολία είναι εντο- νότερη της διάχυτης, στην υπεριώδη περιοχή οι δύο τύποι ακτινοβολίας είναι περίπου ισοδύ- ναµοι. Συνεπώς ακόµη και αν προφυλάσσουµε το σώµα µας από την άµεση (π.χ. µε µία ο- µπρέλα) εξακολουθούµε να δεχόµαστε εξίσου µεγάλη ποσότητα διάχυτης ακτινοβολίας που προέρχεται από την ατµόσφαιρα που µας περιβάλλει. Το ανθρώπινο µάτι δεν µπορεί να αντι- ληφθεί την υπεριώδη ακτινοβολία, άρα δεν µπορεί να προφυλαχθεί όταν δεχθεί τέτοιου εί- δους ακτινοβολία. Έτσι η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία µπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στα µάτια, χωρίς να το αντιληφθούµε. Ο µοναδικός τρόπος προστασίας είναι η χρήση γυαλιών τα οποία έχουν τις κατάλληλες προδιαγραφές για να εξασθενίζουν αποτελεσµατικά την υπεριώδη ακτινοβολία επιτρέποντας να διέρχεται ικανή ποσότητα ορατής ακτινοβολίας ώστε να µπορούµε να βλέπουµε. Τα µάτια κινδυνεύουν πολύ περισσότερο από την απευθείας ακτινοβολία από ότι από τη διάχυτη. Γι’ αυτό και δεν πρέπει να κοιτάµε ποτέ απευθείας τον ήλιο. Αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό όταν κάνουµε ηλιοθεραπεία και τα µάτια µας είναι στραµµένα προς τον ουρανό, πολύ κοντά στην κατεύθυνση που βρίσκεται ο ήλιος το καλο- καίρι κατά τις µεσηµεριανές ώρες. 2 Παράγοντες που επηρεάζουν την υπεριώδη ακτινοβολία • ΤΟ ΟΖΟΝ: Η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται ισχυρά από το όζον που βρίσκεται στα ανώτερα στρώµατα της ατµόσφαιρας (στρατόσφαιρα). Η ελάττωση της περιεκτικότητας της ατµόσφαιρας σε όζον έχει σαν αποτέλεσµα την αύξηση της υπεριώ- δους ακτινοβολίας στο έδαφος, και αντίστροφα. • ΤΑ ΣΥΝΝΕΦΑ: Η υπεριώδης ακτινοβολία είναι εντονότερη όταν δεν υπάρχουν σύννε- φα. Τα σύννεφα γενικά εξασθενίζουν την ηλιακή ακτινοβολία, αλλά το πόσο αποτελε- σµατικά συµβαίνει αυτό εξαρτάται από το πάχος και το είδος των νεφών. Αραιά ή δια- σκορπισµένα σύννεφα έχουν πολύ µικρή επίπτωση (περίπου 10%), ενώ τα χαµηλά και µαύρα σύννεφα προκαλούν σηµαντική εξασθένιση (µέχρι και 80%). Υπό ορισµένες συν- θήκες και για πολύ µικρές περιόδους µεµονωµένα και λαµπερά σύννεφα µπορούν να ο- δηγήσουν σε µικρή αύξηση της ακτινοβολίας. Όταν ο ηλιακός δίσκος είναι ορατός, τότε η εξασθένιση της υπεριώδους από τα σύννεφα είναι σχεδόν αµελητέα. • ΤΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ: Η υπεριώδης ακτινοβολία γίνεται ισχυρότερη όσο αποµακρυνόµαστε κατακόρυφα από την επιφάνεια της θάλασσας, επειδή η ποσότητα των συστατικών της ατµόσφαιρας που την απορροφούν ελαττώνεται µε το ύψος. Μετρήσεις έδειξαν ότι η υ- περιώδης ακτινοβολία αυξάνεται κατά περίπου 10% για κάθε 1000 µέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. • ΑΝΑΚΛΑΣΕΙΣ: Ένα αντικείµενο ή ένα άτοµο δέχεται ακτινοβολία απευθείας από τον ήλιο και διάχυτη από τον ουρανό, αλλά και από ανακλάσεις στο έδαφος. Το ποσοστό της ανακλώµενης ακτινοβολίας εξαρτάται από το είδος της επιφάνειας του εδάφους. Τα δέν- δρα, το γρασίδι, το χώµα και το νερό ανακλούν λιγότερο από το 10% της υπεριώδους α- κτινοβολίας, σε αντίθεση µε το φρέσκο χιόνι το οποίο ανακλά µέχρι και το 80%, η την στεγνή άµµο που ανακλά περίπου το 20% της ηλιακής ακτινοβολίας. Εξαιτίας των ανα- κλάσεων, άτοµα που βρίσκονται σε χιονισµένες περιοχές, ή σε αµµώδεις παραλίες, δέχο- νται περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία. • ΤΟ ΝΕΡΟ: Περίπου το 95% της υπεριώδους ακτινοβολίας διαπερνά το νερό (π.χ. στη θάλασσα) και το 50% διεισδύει σε βάθος περίπου 3 µέτρων. Όταν λοιπόν κολυµπάµε το σώµα µας βρίσκεται µόλις λίγα εκατοστά κάτω από την επιφάνεια του νερού, και κατά συνέπεια δεν προστατεύεται από την υπεριώδη ακτινοβολία. • Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΡΙΖΟΝΤΑ: Σε µία ανέφελη ηµέρα, η υπεριώδης ακτινοβολία είναι ισχυρότερη κατά τις µεσηµεριανές από ότι κατά τις πρωινές ή απογευ- µατινές ώρες. Όσο πιο ψηλά βρίσκεται ο ήλιος από τον ορίζοντα, τόσο πιο έντονη είναι η ακτινοβολία. Για αυτό το λόγο το καλοκαίρι έχουµε εντονότερη ακτινοβολία από ότι το χειµώνα. ∆είκτης UV (UV Index) Ο ∆είκτης UV (Ultra-Violet = Υπέρ Ιώδης) είναι ένα µέγεθος το οποίο καθιερώθηκε διεθνώς ως ένα απλό µέσο έκφρασης της επικινδυνότητας της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας, ό- πως π.χ. εκφράζει η θερµοκρασία το πόσο ζεστή ή κρύα είναι η ατµόσφαιρα.. Πραγµατικές τιµές του ∆είκτη UV, αλλά και προβλέψεις για την επόµενη ηµέρα, ανακοινώνονται από τα µέσα ενηµέρωσης και από το ∆ιαδίκτυο σχεδόν σε όλες της χώρες, όπως και στην Ελλάδα (http://www.uvnet.gr). Υπό φυσιολογικές συνθήκες, η τιµή του ∆είκτη UV στην Ελλάδα µπορεί φτάσει µέχρι και 10 ή 11, τιµές που εκφράζουν εξαιρετικά ισχυρή ακτινοβολία και κατά συνέπεια την ανάγκη άµεσης λήψης µέτρων προστασίας από τον ήλιο. Όσο ο ήλιος πλησιάζει στον ορίζοντα τόσο µικρότερες τιµές έχει ο ∆είκτης UV και κατά συνέπεια τόσο µικρότερος είναι ο κίνδυνος από την υπεριώδη ακτινοβολία. Όσο µεγαλύτερος είναι ο ∆εί- κτης UV τόσο πιο εύκολα και πιο σύντοµα µπορούν να εµφανισθούν τα ανεπιθύµητα αποτε- λέσµατα της υπεριώδους ακτινοβολίας.