Του Δημήτρη Καραγιώργου
Χιλιάδες ζωές ανθρώπων, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, χάνονται από τη χρήση φαρμάκων – ‘μαϊμού’. Αναποτελεσματικά σκευάσματα ή φάρμακα, τα οποία περιέχουν τοξικές ουσίες, κατακλύζουν την παγκόσμια αγορά, έχοντας ετήσιο τζίρο πάνω από 32 δισεκατομμύρια δολάρια!
Το ενδιαφέρον αυτό θέμα προσέγγισαν με εργασία τους, γιατροί και νοσηλευτές του νοσοκομείου ‘Ερυθρός Σταυρός’ (Ελένη Μουρτζούκου, Σταυρούλα Μπούρα, Χρυσούλα Δρίτσα) και ο παθολόγος του ‘Ερρίκος Ντυνάν’ κ. Σωτήρης Δρίτσας.
Η εργασία αναφέρεται στις απομιμήσεις φαρμάκων, οι οποίες υπερβαίνουν το 10% της παγκόσμιας αγοράς. Το 25% των φαρμάκων που διοχετεύονται στις υπό ανάπτυξη χώρες είναι κατώτερης ποιότητας με τεράστια κέρδη των εμπλεκόμενων εταιρειών.
Τα κατώτερης ποιότητας φάρμακα και οι απομιμήσεις φαρμάκων αποτελούν ένα παγκόσμιο πρόβλημα που αφορά σε αναπτυσσόμενες και ανεπτυγμένες χώρες, εξαπλώνεται διαρκώς με ανησυχητικούς ρυθμούς κι έχει πολλές δυσμενείς επιπτώσεις.
Το Διαδίκτυο είναι ένα μέσο που διευκολύνει το εμπόριο των φαρμάκων αυτών, μέσω της δημιουργίας μη νόμιμων ηλεκτρονικών φαρμακείων.
Φάρμακα κατώτερης ποιότητας είναι προϊόντα των οποίων η σύνθεση και τα συστατικά δεν συμφωνούν με τις ορθές επιστημονικές προδιαγραφές παρασκευής τους, δεν πληρούν τις προϋποθέσεις ποιότητας και, συνεπώς, είναι αναποτελεσματικά και συχνά επικίνδυνα για τον ασθενή.
Η δημιουργία των φαρμάκων αυτών μπορεί να οφείλεται σε αμέλεια, ανθρώπινο λάθος, ανεπαρκείς οικονομικούς πόρους ή σε εσκεμμένη απομίμηση. Οι απομιμήσεις είναι σκευάσματα τα οποία εσκεμμένα και δολίως έχουν χαρακτηρισθεί ως σεβόμενα την ταυτότητα και την πηγή τους.
Αποτελούν κατώτερης ποιότητας φάρμακα που παράγονται για παράνομο κέρδος. Η απομίμηση μπορεί να αφορά σε προϊόντα με σωστά συστατικά αλλά ψευδή συσκευασία, με λανθασμένα συστατικά ακόμη και τοξικές ουσίες, χωρίς ενεργά συστατικά ή με λανθασμένη ποσότητα ενεργών συστατικών.
Μπορεί να είναι απορριπτέα ή ληγμένα προϊόντα που έχουν αποσυρθεί από την αγορά, έχουν αποκτηθεί από τους παραποιητές επαναχαρακτηριζόμενα ως γνήσια και εισάγονται ξανά στην κυκλοφορία. Αντιγραφή εφαρμόζεται σε εμπορικά αλλά και σε μητρικά φάρμακα.
Τεράστιος τζίρος
Υπολογίζεται πως οι απομιμήσεις φαρμάκων υπερβαίνουν το 10% της παγκόσμιας αγοράς φαρμάκων, το 25% των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται από τις αναπτυσσόμενες χώρες είναι κατώτερης ποιότητας, ενώ τα ετήσια κέρδη από το παράνομο αυτό εμπόριο εκτιμάται πως υπερβαίνουν τα 32 δισεκατομμύρια δολάρια.
(WHO).
Όσον αφορά στις κατηγορίες των φαρμακευτικών ουσιών, στις μεν πλούσιες χώρες τα φάρμακα που συχνότερα ‘πλαστογραφούνται’ είναι ακριβά φάρμακα που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής, όπως ορμονικά σκευάσματα, αντιϊσταμινικά και φάρμακα που καταπολεμούν δυσλειτουργία στύσης, ενώ στις αναπτυσσόμενες φάρμακα απαραίτητα για την αντιμετώπιση ασθενειών επικίνδυνων για τη ζωή, όπως η ελονοσία, η φυματίωση και το AIDS.
Γενικότερα, έχουν αναφερθεί απομιμήσεις που αφορούν σε παυσίπονα, αντιπυρετικά, αντιασθματικά, αντιαλλεργικά, αντιβιοτικά, αντισυλληπτικά και σκευάσματα εναλλακτικής ιατρικής. Η Κίνα, η Νιγηρία, η Πρώην Σοβιετική Ένωση, η Αίγυπτος, το Πακιστάν, η Ινδία, η Ινδονησία αναφέρονται ως χώρες παραγωγής απομιμήσεων.
Το υψηλό κόστος φαρμάκων σε αντιδιαστολή με τις σαφώς χαμηλότερες τιμές των απομιμήσεων, η έλλειψη βασικών φαρμάκων σε φτωχές χώρες, τα διαβρωμένα συστήματα υγείας με ανεπαρκείς μηχανισμούς και φορείς ελέγχου, η ελλιπής ή χαλαρή νομοθεσία, αλλά και η μη ορθή χρήση του Internet είναι παράγοντες που προωθούν την εξάπλωση του εμπορίου απομιμήσεων φαρμάκων.
Επιπτώσεις στην υγεία
Οι σοβαρές συνέπειες που προκύπτουν από τη χρήση των φαρμάκων αυτών πρέπει να θέσουν σε συναγερμό τα συστήματα Υγείας των χωρών που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα.
Θεραπευτική αποτυχία, αυξημένη νοσηρότητα, τοξικότητα και παρενέργειες όταν η ποσότητα της ενεργού ουσίας στο σκεύασμα υπερβαίνει τα καθορισμένα όρια, απρόβλεπτες παρενέργειες, διάβρωση της δημόσιας εμπιστοσύνης στην υγειονομική περίθαλψη, αυξημένη θνητότητα κυρίως στις υπό ανάπτυξη χώρες είναι οι βασικότερες συνέπειες.
Επίσης, η χρήση κατώτερης ποιότητας αντιβιοτικών οδηγεί σε μικροβιακή αντίσταση, η οποία καθιστά αναποτελεσματικά τα αυθεντικά αντιβιοτικά. Υπολογίζεται ότι το 5% των αντιβιοτικών που πωλούνται παγκοσμίως είναι απομιμήσεις.
Δυστυχώς, ο εντοπισμός των παράνομων σκευασμάτων, ακόμη και από επίσημους οργανισμούς (FDA), γίνεται όλο και πιο δύσκολος διότι οι παρασκευαστές τους ανταποκρίνονται, μέσω της προηγμένης τεχνολογίας, στη δημοσιοποίηση του θέματος και την ενημέρωση του κοινού.
Έτσι, δημιουργούν σκευάσματα που δεν διαφέρουν σε τίποτα από τα αντίστοιχα αυθεντικά, με παρόμοιες συσκευασίες και ετικέτες, ενώ συχνά αναγράφουν στη συσκευασία νέες ημερομηνίες λήξης, σε φάρμακα που έχουν ήδη λήξει.
Εγκληματική συμπεριφορά
Το 1995, 2.500 θάνατοι σημειώθηκαν στο Νίγηρα μετά από εμβολιασμό 50.000 συνολικά ατόμων με απομίμηση εμβολίου κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας μηνιγγίτιδας.
Η κατανάλωση ενός σιροπιού με βάση την παρακεταμόλη, το οποίο είχε παρασκευασθεί με diethylene glycol (μια τοξική χημική ουσία που χρησιμοποιείται ως αντιψυκτικό) οδήγησε σε 89 θανάτους στην Ταϊτή το 1995 και σε 30 θανάτους βρεφών στην Ινδία το 1998.
Εκτιμάται πως από τους 1 εκατομμύριο θανάτους ετησίως που οφείλονται στην ελονοσία, οι 200.000 θα μπορούσαν να αποφευχθούν, εάν τα φάρμακα που χορηγούνται ήταν αποτελεσματικά και καλής ποιότητας.
Μια έρευνα απέδειξε ότι το 38% των σκευασμάτων artusenate (ένα από τα βασικότερα ανθελονοσιακά που χρησιμοποιούνται στην Ασία) ήταν απομιμήσεις και δεν περιείχαν κανένα ενεργό συστατικό.
Το 1999, 30 θάνατοι σημειώθηκαν στην Καμπότζη, λόγω λήψης των ανθελονοσιακών sulphadoxine-pyrimethamine, τα οποία πωλούνταν ως artusenate. Ένας από τους κινδύνους που προκύπτουν κατά την παρασκευή φαρμάκων υπό μη ιδανικές συνθήκες είναι η επιμόλυνσή τους με μικροοργανισμούς.
Το 1999 παρατηρήθηκε έξαρση μετεγχειρητικών οφθαλμικών λοιμώξεων σε οφθαλμολογική κλινική που, όπως αποδείχθηκε, οφειλόταν στη χρήση επιμολυσμένων με Pseudomonas Aeruginosa και άλλους μικροοργανισμούς κολλυρίων γενταμυκίνης.
Το Διαδίκτυο
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν το Internet για αγορά φαρμακευτικών σκευασμάτων, γεγονός το οποίο εκμεταλλεύονται κυκλώματα για την προώθηση του εμπορίου μη εγκεκριμένων, κατώτερης ποιότητας φαρμάκων, μέσω της δημιουργίας ηλεκτρονικών φαρμακείων.
Υπάρχουν τρεις τύποι ηλεκτρονικών φαρμακείων: αυτά που εκπροσωπούν μεγάλες αλυσίδες φαρμακείων και που ουσιαστικά παρέχουν τη δυνατότητα στους χρήστες να αποκτήσουν τα φάρμακα που τους έχει συνταγογραφήσει ιατρός, μέσω ενός τοπικού υποκαταστήματος ή μέσω ταχυδρομείου, αυτά που δημιουργούνται από ανεξάρτητα φαρμακεία κοινότητας και, τέλος, αυτά που δημιουργούνται από ανεξάρτητες διαδικτυακές εταιρείες χωρίς να αποκαλύπτουν τη γεωγραφική εντόπισή τους.
Η αγορά φαρμάκων μέσω διαδικτύου προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα στους χρήστες του: γίνεται ευκολότερη η πρόσβαση σε φάρμακα, π.χ. σε άτομα με προβλήματα κινητικότητας ή σε κατοίκους απομονωμένων περιοχών.
Υπάρχει η δυνατότητα επικοινωνίας με κάποια ιστοσελίδα 24 ώρες το 24ωρο. Αποφεύγεται η κοινοποίηση προβλημάτων υγείας και χρήσης συγκεκριμένων φαρμάκων, η οποία μπορεί να είναι ανεπιθύμητη από τον ασθενή.
Οι ασθενείς μπορούν να αναζητήσουν και να λάβουν, σύμφωνα με κάποιες μελέτες, κατανοητές και άμεσες πληροφορίες σχετικά με την αγωγή τους. Πολύ σημαντικό είναι και το γεγονός ότι εγκεκριμένα φαρμακεία του Διαδικτύου παρέχουν σκευάσματα σε χαμηλότερες τιμές.
Από την άλλη, πολλά είναι και τα προβλήματα που προκύπτουν. Η εισαγωγή από άλλες χώρες φαρμάκων που είναι πιθανό να είναι μη εγκεκριμένα ή απομιμήσεων διευκολύνεται και σε μεγάλο ποσοστό πραγματοποιείται μέσω του διαδικτύου.
Το Internet και συγκεκριμένα οι ιστοσελίδες που δεν επισημοποιούν και αποκρύπτουν την προέλευσή τους συμβάλλουν στην προώθηση του παραεμπορίου φαρμάκων, εφόσον σε κάποιες από αυτές είναι απεριόριστη η ποσότητα που μπορεί να παραγγείλει ο χρήστης.
Επίσης, είναι συχνές οι αναφορές κατάχρησης φαρμάκων -συνήθως ψυχιατρικών και οπιοειδών. Πολλές από τις ιστοσελίδες δεν απαιτούν η αγωγή να είναι συνταγογραφημένη από ιατρό και δεν παίρνουν λεπτομερές ιστορικό από τον ασθενή, κάτι που μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνο για την υγεία του.
Μερικά από τα φάρμακα που συνηθέστερα διακινούνται μέσω Internet είναι: sildenafil, finasteride, celecoxib, valacyclovir, orlistat και αναβολικά στεροειδή.
Αντιμετώπιση
Η ενημέρωση ιατρών και καταναλωτικού κοινού για την επικινδυνότητα που συνεπάγεται η ανεύθυνη χρήση του Διαδικτύου είναι το σημαντικότερο βήμα στην αντιμετώπιση του προβλήματος.
Οι ασθενείς πρέπει να αναζητούν φάρμακα μόνο από εγκεκριμένες ιστοσελίδες και μόνο με υπεύθυνη συνταγογράφηση. Επίσης, είναι απαραίτητη η συνεργασία ανάμεσα στα κράτη για την καταπολέμηση του διεθνούς εμπορίου.
Έχουν ήδη ιδρυθεί αρμόδιοι οργανισμοί και έχουν δημιουργηθεί προγράμματα, όπως το Verified Internet Pharmacy Practice Sites (VIPPS) σε μια προσπάθεια καταπολέμησης των παράνομων φαρμακευτικών εταιρειών του Διαδικτύου.
Μέτρα για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης και κατανάλωσης απομιμήσεων φαρμάκων και την εξασφάλιση της ποιότητας αποτελούν εκστρατείες πληροφόρησης του κοινού για την ύπαρξη και την επικινδυνότητά τους, ενημέρωση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, ώστε να μπορεί ο επαγγελματίας Υγείας να αναγνωρίσει το μη αυθεντικό σκεύασμα και να αξιολογήσει μια μη αναμενόμενη αντίδραση του ασθενούς σε συγκεκριμένο φάρμακο, δημιουργία ρυθμιστικών αρχών και ομάδων ελέγχου των προϊόντων και δρομολόγηση της κατάλληλης νομοθεσίας.
Επίσης, καθιέρωση προσιτών τιμών φαρμάκων, καθώς οι αυξημένες τιμές στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι δυσβάστακτες σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού και αυξάνεται με τον τρόπο αυτό ο κίνδυνος της νοθείας, ενώ ωθούνται άτομα που δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στην τιμή των νόμιμων φαρμάκων στην αναζήτηση εναλλακτικών πηγών.
Οι απομιμήσεις φαρμάκων ως ψεύτικα, παραποιημένα και επικίνδυνα προϊόντα αποτελούν μια σοβαρή πρόκληση για τον σύγχρονο ιατρό, τα συστήματα φροντίδας υγείας και τα κράτη που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα.
Συντονισμένες ενέργειες των υπεύθυνων φορέων θα μπορούσαν να περιορίσουν την εξάπλωση και να κατοχυρώσουν την ασφάλεια της υγείας.
