Η ντοπαμίνη (dopamine) είναι ένα μόριο με χημικό τύπο C8H11NO2 το οποίο ανήκει στις κατεχολαμίνες και δρα ως νευροδιαβιβαστής στον εγκέφαλο αλλά και ως ορμόνη (ως ορμόνη μειώνει την προλακτίνη στις έγκυες γυναίκες). Ως νευροδιαβιβαστής, η ντοπαμίνη έχει την ιδιότητα να μεταφέρει μηνύματα από το ένα νευρικό κύτταρο στο άλλο προκαλώντας ικανοποίηση, ευχαρίστηση και ευφορία. Η έλλειψη ντοπαμίνης εμπλέκεται σε ορισμένες ασθένειες όπως είναι η νόσος Πάρκινσον, η σχιζοφρένεια και η κατάθλιψη.
Η ντοπαμίνη βρίσκεται και στη διατροφή κυρίως σε ζωικές τροφές (όπως κρέας, ψάρια, αυγά και γαλακτοκομικά) αλλά και σε ξηρούς καρπούς. Από τις φυτικές τροφές μόνο η μπανάνα περιέχει αρκετή ποσότητα. Κάτι που έχει ενδιαφέρον είναι ότι βιταμίνη C παίζει ρόλο στη σύνθεση της ντοπαμίνης.
Οι νευροδιαβιβαστές
Οι νευροδιαβιβαστές είναι οι χημικοί αγγελιοφόροι του εγκεφάλου (ή βιολογικές γέφυρες) με τους οποίους επικοινωνούν οι νευρώνες μεταξύ τους.
Tα νευρικά κύτταρα συνδέονται το ένα με το άλλο με συνάψεις. Ανάμεσα τους υπάρχει ένα μικρό χάσμα (περίπου 1/1.000 του χιλιοστού) το λεγόμενο συναπτικό χάσμα ή συναπτική σχισμή. Τα σήματα κινούνται μέσα σε νευρικά κύτταρα ως μικρό ηλεκτρικό φορτίο και οι νευροδιαβιβαστές απελευθερώνονται μέσω των συνάψεων, μεταφέροντας τα σήματα στα επόμενα νευρικά κύτταρα.
Όταν έχουμε έναν ήχο, ομιλία, εικόνες, μυρωδιές, επαφές, όλα αυτά προκαλούν στον εγκέφαλο ηλεκτρικό ρεύμα που φτάνοντας στην συναπτική σχισμή αναλαμβάνουν οι νευροδιαβιβαστές να μεταφέρουν τον ερεθισμό στο απέναντι κύτταρο συνεχίζοντας έτσι τη ροή του ηλεκτρικού ρεύματος. Οι νευρώνες έχουν υποδοχείς που μπορούν να προσλάβουν τους νευροδιαβιβαστές και να ανταποκριθούν. Όσον αφορά την ντοπαμίνη, στον άνθρωπο έχουν αναγνωριστεί πέντε υποδοχείς, οι D1, D2, D3, D4 και D5.
Οι νευροδιαβιβαστές μπορούν να επηρεάσουν τη διάθεση, την όρεξη, το άγχος, τον ύπνο, τον καρδιακό ρυθμό, τη θερμοκρασία του σώματος, την επιθετικότητα, το φόβο, τη συμπεριφορά, την ενεργητικότητα, την ευφορία, τη χαλάρωση την ευδαιμονία, τη μνήμη και πολλά άλλες σωματικές και ψυχολογικές καταστάσεις. Από τους πιο σημαντικούς νευροδιαβιβαστές είναι η ντοπαμίνη, η νορεπινεφρίνη, η νοραδρεναλίνη, η επινεφρίνη (αδρεναλίνη), η ισταμίνη, η σεροτονίνη, η μελατονίνη, η ακετυλοχολίνη και η αδενοσίνη.
Περισσότερη ευτυχία
Η ντοπαμίνη παράγεται σε αρκετές περιοχές του εγκεφάλου, κυρίως στη φαιά ουσία και την κοιλιακή καλύπτρα στον μέσο εγκέφαλο. Τα μηνύματα που μεταφέρει από νευρώνα σε νευρώνα είναι συναισθήματα ικανοποίησης, ευχαρίστησης και ευφορίας. Η ντοπαμίνη είναι το κύπελλο που ο εγκέφαλος προσφέρει στα δίκτυα των νευρώνων όταν επιτευχθεί κάποιος σκοπός.
Παρότι οι πολυάριθμες λειτουργίες της ντοπαμίνης δεν έχουν χαρτογραφηθεί ακόμα πλήρως, είναι γνωστό ότι αυξάνει την περιέργεια, ξυπνά την φαντασία, ενισχύει την αυτοπεποίθηση και την αισιοδοξία, δίνει κίνητρο και προκαλεί διάθεση τόσο για μάθηση όσο για σεξ. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο εγκέφαλος των ερωτευμένων είναι γεμάτος ντοπαμίνη. Είναι λοιπόν ο νευροδιαβιβαστής της ευτυχίας και παρέα με την αδελφή της, την σεροτονίνη, φτιάχνουν συναισθήματα που μας κάνουν να νιώθουμε ευχάριστα. Ας σημειωθεί ότι έλλειψη σεροτονίνης στον εγκέφαλο επίσης εμπλέκεται στην κατάθλιψη (πάντως η υψηλή ποσότητα σεροτονίνης κατεβάζει την ντοπαμινη και το αντίστροφο).
Εκτός από ευχαρίστηση, η ντοπαμίνη μας κάνει να αισθανόμαστε και λιγότερη κούραση. Μελέτες σε ζώα έχουν αποδείξει ότι η ντοπαμινη εμπλέκεται στην κινητική δραστηριότητα, την προσοχή, και το χρόνο αντίδρασης ενώ μελέτες σε ανθρώπους επιβεβαιώνουν ότι η δραστηριότητα της ντοπαμίνης εμπλέκεται στην εγρήγορση.
Αντίθετα, η εξάντληση της ντοπαμίνης, είτε προκαλείται από πειραματικές διαδικασίες είτε επέρχεται φυσικά (όπως στη νόσο του Parkinson), συνδέεται με μειωμένη κίνηση, με κούραση, με επιβράδυνση ή θόλωση των νοητικών λειτουργιών, ακεφιά, απώλεια πρωτοβουλίας ή κινητοποίησης και επιθετική συμπεριφορά σε καταστάσεις ανταγωνισμού.
Η ντοπαμίνη συχνά απελευθερώνεται από ένα ερέθισμα που θεωρούμε ευχάριστο: από την τροφή, το σεξ, τη μάθηση κλπ. Όταν είμαστε κατηφείς και απογοητευμένοι, η αύξηση της ντοπαπίνης είναι ικανή να μας μεταφέρει σε μια κατάσταση χαρούμενης έξαρσης. Ενα ερωτικό αγκάλιασμα, ένα φιλί, μια μουσική που μας αρέσει, μια επιδοκιμασία, η επίτευξη ενός στόχου είναι αιτίες για να ανοίξουν οι κρουνοί της ντοπαμίνης.
Περιέργως, τα ίδια ευχάριστα συναισθήματα που νιώθουμε μπορούν να προκληθούν από το στρες, το αλκοόλ, το κάπνισμα και τις ναρκωτικές ουσίες διότι η αποδέσμευση της ντοπαμίνης συνδέεται και με αυτούς τους παράγοντες (π.χ. η ντοπαμίνη δρα στα εγκεφαλικά κύτταρα ακριβώς όπως η κοκαΐνη).
Μελέτες σε ζώα δείχνουν αποδέσμευση ντοπαμίνης στις φλοιικές και μεταιχμιακές περιοχές του εγκεφάλου σε απάντηση στο στρες. Επίσης, μελέτες τομογραφίας με εκπομπή ποζιτρονίου (positron emission tomography, PET) έδειξαν αυξημένη αποδέσμευση ντοπαμίνης μετά από υπογλυκαιμία σε ανθρώπους καθώς και μετά από μια στρεσογόνα εργασία που περιλάμβανε νοητική αριθμητική. Αυτό ίσως συμβαίνει διότι ο οργανισμός θέλει να μειώσει το δυσάρεστο συναίσθημα που προκαλεί το στρες.
Κίνητρο και εξάρτηση
Η ορμόνη συμμετέχει ενεργά στα συστήματα του εγκέφαλου που σχετίζονται με πράξεις που γίνονται για ένα σκοπό. Έχει επίσης υποστηριχθεί ότι διαδραματίζει ρόλο στη συμπεριφορά αναζήτησης ευχαρίστησης και ανταμοιβής. Η βιβλιογραφία στον τομέα αυτό είναι περίπλοκη και πολλά ευρήματα δεν είναι ξεκάθαρα.
Ορισμένοι θεωρούν πως οτιδήποτε κάνει ο άνθρωπος είναι για να αυξήσει την ντοπαμίνη στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, οι άνθρωποι αποφασίζουν για κάτι κάνοντας συνεχείς υποσυνείδητους υπολογισμούς για το κατά πόσο το αποτέλεσμα μιας επιλογής τους θα τους φέρει στο μέλλον περισσότερη ευχαρίστηση και ηδονή ή όχι. Με άλλα λόγια, η ντοπαμίνη «ντοπάρει» τον εγκέφαλο να αναζητήσει την ηδονή στις αποφάσεις του. Η ντοπαμίνη πλημμυρίζει τον εγκέφαλο ακόμα και στη διάρκεια της λήψης των αποφάσεων, όταν ο άνθρωπος κάνει φαντασιώσεις για το μελλοντικό αποτέλεσμα των επιλογών του.
