Η Τρομοκρατία και τα ΜΜΕ
Οι τρομοκράτες χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ Τα κίνητρα και οι στόχοι των διαφόρων τρομοκρατικών ομάδων καταλαμβάνουν ένα πολύ μεγάλο εύρος. Είναι δυνατόν να εκκινούν από την προσπάθεια αποδόμησης! των! θεσμών! ενός! κράτους και! να καταλήγουν στον! θρησκευτικό! φονταμενταλισμό.! Ή! ακόμη! μπορεί! να! εκφράζονται! με! αποσχιστικές! ή! απελευθερωτικές! ενέργειες! μέχρι! και! την! προσπάθεια! επανένωσης! διαιρεμένων! πατρίδων.! Επίσης! μπορεί! να! έχουν! σχέση! με! πιο! συγκεκριμενοποιημένα! θέματα,! όπως! η! απαγόρευση! των! εκτρώσεων,! οι! περιβαλλοντικές!ανησυχίες,!τα!δικαιώματα!των!ζώων!ή!η!άσκηση!πίεσης!για!την! θέσπιση!ή!κατάργηση!κάποιου!νομοθετικού!κειμένου. Όμως! παρά! την! ύπαρξη! των! τόσο! μεγάλων! ιδεολογικών! διαφορών! και! των! βραχυπρόθεσμων! ή! μακροπρόθεσμων! στόχων! οι! τρομοκράτες! παρουσιάζουν!ένα!κοινό!χαρακτηριστικό:!οι!ενέργειές!τους!δεν!είναι!τυχαίες!και! “μη! λογικές”. «Κάθε* πράξη* επιζητεί* την* μέγιστη* δημοσιότητα* και* επιπλέον* σκοπεύει* στον* εκφοβισμό* και* την* υποταγή* για* την* επίτευξη* των* στόχων» (Hoffman,! 2006,! σ.! 173). Ο! Brian! Jenkins,! ήδη! από! την! δεκαετία του! 1970, αναφέρει!ότι!«η*τρομοκρατία*είναι*θέατρο»!και!οι!τρομοκρατικές!ενέργειες!είναι! συχνά! προσεκτικά! χορογραφημένες! για! να! προσελκύσουν! την! προσοχή! των! ΜΜΕ (Hoffman,! 2006,! σ.! 174).! Σύμφωνα! με! τον!McNair!οι! τακτικές! τρόμου! –ο! “τρόμος”! όπως! αναφέρει! χαρακτηριστικά^ περιλαμβάνουν! βομβιστικές! ενέργειες,! δολοφονίες,! απαγωγές! και! ομηρίες,! ενέργειες! οι! οποίες! τις! περισσότερες!φορές!σχεδιάζονται!για!να!προβάλουν!μηνύματα!διαφόρων!ειδών.! Μάλιστα! σημειώνει! πως! “με αυτή* την* έννοια,* αποτελεί* έναν* τύπο* πολιτικής* επικοινωνίας*που*διενεργείται*έξω*από*τις*θεσμοθετημένες*διαδικασίες” (McNair,! 2008,! σ.! 262). Η! πρώην! πρωθυπουργός! της! Μεγάλης! Βρετανίας! Μάργκαρετ! Θάτσερ! σε! μια! δημόσια! ομιλία! της! ανέφερε! ότι! “η* δημοσιότητα* αποτελεί* το* οξυγόνο* της* τρομοκρατίας”! (Hoffman,! 2006,! σ.! 183^184;! Oates,! 2008,! σ.! 135;! Nacos,! 2010,! σ.! 253;!Wilkinson,! 2011,! σ.! 150). Πρόκειται! για! κάτι! το! οποίο! οι! Τροµοκρατία, Πολιτική Επικοινωνία & Κυβερνήσεις 14 τρομοκράτες! διαχρονικά! δείχνουν! ότι! το! κατανοούν! απόλυτα! και! πράττουν! αναλόγως. Χαρακτηριστικό! ιστορικό! παράδειγμα! της! προσπάθειας! διάδοσης! του! μηνύματός! τους! σε! ευρύτερο! κοινό! αποτελούν! οι! Assassins,! μία! Σέχτα! του! Σιιτικού! Ισλάμ η! οποία! έδρασε! στον! μουσουλμανικό! κόσμο! κατά! την! διάρκεια! των!Σταυροφοριών.!Αυτοί,!χρησιμοποιούσαν!την!διαδικασία!της!«από!στόμα!σε! στόμα»! διάδοσης! των! πράξεών! τους! σε! τζαμιά! και! σε! αγορές! με! τελικό! σκοπό! την!εξάπλωση!του!φόβου!(Wilkinson,!2011,!σ.!149).!Ακόμη!πιο!χαρακτηριστικό! παράδειγμα! όμως! αποτελούν οι! Sicarii,! μια! εξτρεμιστική! σέκτα! που! έδρασε!! κατά!την!διάρκεια!του!αγώνα!των!Εβραίων!Ζηλωτών!στην!Παλαιστίνη!πριν!από! περίπου! δύο! χιλιάδες! χρόνια.! Η! οργάνωση! αυτή! επιτιθόταν! στους! Ρωμαίους! κατακτητές!(αλλά!και!σε!συμπολίτες!τους!που!είχαν!διαφορετικές!απόψεις!από! αυτούς)!στην!διάρκεια!θρησκευτικών!εορτών!και!σε!μέρη!με!πλήθος!κόσμου.!Με! τον!τρόπο!αυτό!επεδίωκαν!ότι!ο!μεγάλος!αριθμός!των!αυτοπτών!μαρτύρων!θα! διέδιδαν!τις!πράξεις!τους!(Nacos,!2010,!σ.!253). Ομοίως! και! οι! σύγχρονοι! τρομοκράτες! προχωρούν! σε! βίαιες! πράξεις! με! σκοπό!την!διάδοση!της!προπαγάνδα!τους.!Οι!σύγχρονες!τεχνολογίες!όμως!τους! έχουν! εξοπλίσει! πολύ! καλύτερα! σε! σχέση! με! τους! προκατόχους! τους.! Ειδικά,! αντιλαμβανόμενοι! της! προδιάθεσης! των! ΜΜΕ! στο! να! προβάλλουν! με! ένταση! πράξεις! βίας! και! ειδικά! αυτές! τις! τρομοκρατίας,! οργανώνουν! ιδιαίτερα σοκαριστικές,! θεαματικές! και! θανατηφόρες! ενέργειες.! Επιπλέον,! η! ανάπτυξη! των!τεχνολογιών τους!έχει!επιτρέψει!να!μην!εξαρτώνται!αποκλειστικά!από!τα! ΜΜΕ! για! την! προώθηση! των! μηνυμάτων! τους.! Πλέον! μπορούν! να! χρησιμοποιούν! δικά! τους! έντυπα,! ραδιοφωνικούς! πομπούς,! κινητά! τηλέφωνα, ταινίες! ήχου,! βιντεοταινίες,! τηλεοπτικούς! σταθμούς! και! πάνω! από! όλα! το! διαδίκτυο.! Παρ’όλα! αυτά,! τα! παραδοσιακά! μέσα! (εφημερίδες,! περιοδικά,! ραδιοφωνικοί!σταθμοί!και!!τηλεόραση)!παραμένουν!οι!στρατηγικοί!στόχοι!των! τρομοκρατών!στην!επιδίωξή!τους!για!ευρεία!δημοσιότητα. Στόχοι(των(τρομοκρατών(μέσω(της(επίδρασης(των(ΜΜΕ Οι!τρομοκρατικές!ενέργειες!αποτελούν!ειδήσεις!και!ο!βασικός!ρόλος!των! ΜΜΕ! είναι! να! τις! μεταδίδουν.!Φυσικά,! μείζον! θέμα! αποτελεί! η! διάρκεια! και! το! είδος! της! κάλυψης! που! πρέπει! να!αφιερώνεται! σε! αυτές.!Πολλοί! κυβερνητικοί! Τροµοκρατία, Πολιτική Επικοινωνία & Κυβερνήσεις 15 αξιωματούχοι!κατά!καιρούς!έχουν!απευθύνει!αυστηρή!κριτική!κατά!των!μέσων! τα!οποία!έδωσαν!βήμα!σε!τρομοκράτες! για!να!διατυπώσουν!τις!απόψεις!τους.! Από!την!άλλη!πλευρά,!οι!άνθρωποι!των!μέσων!απαντούν!ότι!πρόκειται!για!την! ευθύνη!τους!να!παρουσιάζουν!όλες!τις!σημαντικές!πτυχές!των!ειδήσεων!σχετικά! με!περιστατικά!τρομοκρατίας. Ωστόσο,! εκτός! από! την! γενικότερη! επιθυμία! των! τρομοκρατικών οργανώσεων! για! δημοσιότητα! ο!Wilkinson! (2011,! σ.! 154)! διακρίνει! τέσσερεις! επιμέρους!στόχους: • να!μεταδώσουν!την! “προπαγάνδα!μέσω!της!πράξης”!και!να!εκφοβίσουν! το!κοινό^στόχο, • να! κινητοποιήσουν ευρύτερη! υποστήριξη! μεταξύ! της! εσωτερικής! και! διεθνούς! κοινής! γνώμης,! δίνοντας! έμφαση! σε! ζητήματα! όπως! της! “αναπόφευκτης!νίκης”!τους!και!της!“ορθότητας!των!απόψεών!τους”, • να! εμποδίσουν! και! να! διαταράξουν! την! αντίδραση! της! κυβέρνησης! και! των! δυνάμεων! ασφαλείας,! όπως! για! παράδειγμα! προτάσσοντας! τα! επιχειρήματα! ότι! τα! αντιτρομοκρατικά! μέτρα! είναι! από! τη! φύση! τους! τυραννικά!και!αντιπαραγωγικά, • να!κινητοποιήσουν,!να!υποκινήσουν!και!να!ωθήσουν!την!ομάδα!και!τους! δυνητικούς! υποστηρικτές! τους! και! παράλληλα! να! προχωρήσουν! στην! στρατολόγηση!νέων!μελών,!στην!προσέλκυση!νέων!κεφαλαίων!και!στον! σχεδιασμό!νέων!επιθέσεων. Η!Nacos! (2010,!σ.!258)!κωδικοποιεί!τους!επικοινωνιακούς!στόχους!των! τρομοκρατών!σε!τρεις!κατηγορίες.!Την!επιδίωξη!της!προσοχής,!την!αναγνώριση! και!την!απόκτηση!σεβασμού!και!νομιμοποίησης!σε!ορισμένους!κύκλους,!χώρες! και! περιοχές.! Σε! κάθε! τρομοκρατική! οργάνωση! οι! επιμέρους! αυτοί! στόχοι! μπορεί! να! διαφέρουν.! Σε! κάποιες! περιπτώσεις! ο! ένας! μπορεί! να! είναι! πιο! σημαντικός!από!τον!άλλον!ενώ σε!κάποιες!άλλες ο!ένας μπορεί!να!μην!έχει!καμία! ιδιαίτερη! αξία. Σαν! γενικός! κανόνας! πάντως! μπορεί! να! διατυπωθεί! ότι! οι! τρομοκρατικές! ενέργειες! προσπαθούν! να αυξήσουν! την! επίδραση! των! παραπάνω!«επικοινωνιακών»!στόχων!ανεξαρτήτως!από!το!εάν!βοηθούν!επίσης! στην! περαιτέρω! επίτευξη! των! βραχυπρόθεσμων! και! μακροπρόθεσμων! πολιτικών!στόχων. Τροµοκρατία, Πολιτική Επικοινωνία & Κυβερνήσεις 16 Κερδίζοντας(την(προσοχή Η! προσπάθεια! των! τρομοκρατικών! οργανώσεων! στο! να!προσελκύσουν την! προσοχή! είναι! άρρηκτα! συνδεδεμένη! με! την! θεωρία! των! ΜΜΕ! σχετικά! με! τον! καθορισμό! της! ημερήσιας! διάταξης! (agenda! setting).! Ο! καθορισμός! της! ημερήσιας! διάταξης! σύμφωνα! με! τους!Dearing! και!Rogers!(2005)! ορίζεται! ως! «ένας* εν* εξελίξει* ανταγωνισμός μεταξύ* υποστηρικτών* ποικίλων* δημοσίων* θεμάτων* προκειμένου* να* ελκύσουν* την* προσοχή* των* επαγγελματιών* των*ΜΜΕ,* του*κοινού*και*των*πολιτικών*ελίτ». Χρησιμοποιείται!για!να!εξηγήσει!το!γιατί!σε! μια!δημοκρατία!παρέχεται!στο!κοινό!πληροφορία!για!ορισμένα!θέματα!και!όχι! για! κάποια! άλλα.! Επίσης,! εξηγεί! γιατί! ορισμένα! θέματα,! σε! αντίθεση! με! άλλα,! επιλύονται!μέσα!από!την!ανάληψη!πολιτικής!δράσης (Dearing!&!Rogers,!2005,!σ.! 20). Οι!τρομοκράτες!προσπαθούν!να!προβάλλονται!στα!ΜΜΕ!όσο!το!δυνατόν! περισσότερο! με! σκοπό! να! γίνουν! γνωστά! στο! ευρύ! κοινό! η! ύπαρξή! τους,! οι! μέθοδοί! τους! και! οι! στόχοι! τους.! Από! την! άλλη,! ο! θεμελιώδης! ρόλος! ενός! ελεύθερου! τύπου! είναι! να! ενημερώνει! πλήρως! το! κοινό.! Ως! εκ! τούτου,! οι! τρομοκράτες! επιδιώκουν! να! εισέλθουν! στην! θεματολογία των! ΜΜΕ! (media! agenda)! και! μέσω! αυτής!να! συμπαρασύρουν! την! δημόσια θεματολογία! (public! agenda)!και!την!πολιτική!θεματολογία!(policy!agenda) κατακτώντας!τελικά!την! ημερήσια!διάταξη.! Ένας! σημαντικός! συντελεστής στην! προσπάθεια! της! επίτευξης! του! παραπάνω! σκοπού! είναι! η! δημιουργία! φόβου! στο! κοινό^στόχο.! Στην! πραγματικότητα,!είναι!ο!βασικός!συντελεστής!στην!ατζέντα!των!τρομοκρατών και! ο! οποίος! μπορεί! να γίνει! αντιληπτός! σε! ολόκληρο! το! φάσμα! των! τρομοκρατικών! δραστηριοτήτων.! Η! στρατηγική! του! να! προελκύσουν! την! προσοχή! έχει! ως! στόχο! τον! εκφοβισμό! του! ακροατηρίου! (είτε! του! κοινού^ στόχου!είτε!της!κυβέρνησης),!ούτως!ώστε!ακόμα!και!η!απειλή!της!πιθανότητας να! υπάρξει! κάποιο! θύμα! τρομοκρατικής! ενέργειας! να! είναι! αρκετή! στο! να! δημιουργήσει! φόβο! και! ακολούθως! να! επηρεάσει! την! πολιτική! διαδικασία.! Ο! Hoffman! (2006,! σ.! 174)! αναφέρει:! «Μόνο* διαδίδοντας* τον* τρόμο* και* προσβάλλοντας*ένα*ευρύτερο*ακροατήριο*μπορούν*οι*τρομοκράτες*να*κερδίσουν* την* μέγιστη* δυνατή* μόχλευση* την* οποία* χρειάζονται* για* να* επιτύχουν* θεμελιώδεις*πολιτικές*αλλαγές». Τροµοκρατία, Πολιτική Επικοινωνία & Κυβερνήσεις 17 Υπάρχουν! αρκετά! παραδείγματα! τα! οποία! δείχνουν! να! επιβεβαιώνουν! ότι! η! προσπάθεια! για! την! προσέλκυση! της! προσοχής! αποτελούν! σημαντική! πτυχή! στην! στρατηγική! των! τρομοκρατών. Κατά! την! διάρκεια! της! αεροπειρατείας! του! αεροσκάφους! της! εταιρείας! TWA! το! 1985! από! μια! Λιβανέζικη! Σιιτική! οργάνωση,! μέλη! της,! τα! οποία! είχαν! αποφοιτήσει! από! αμερικανικά! πανεπιστήμια! με! σπουδές! στον! τομέα! της! επικοινωνίας, συναντιόντουσαν! τακτικά! στο! σπίτι! του! αρχηγού! με! σκοπό! τον! καθορισμό! επικοινωνιακών! στρατηγικών! (Nacos! 2010,! σ.! 259;! Hoffman,! 2006,! σ.! 176). Επίσης! το! 1972,! κατά! την! διάρκεια! των! Ολυμπιακών! Αγώνων! στο! Μόναχο,! η! παλαιστινιακή! τρομοκρατική! οργάνωση! «Μαύρος! Σεπτέμβρης»! (Black! September)! οργάνωσε! την! ομηρία! των! αθλητών! της! ισραηλινής! ομάδας,! μια! ενέργεια! η! οποία! κατέληξε! σε! τραγωδία! μετά! την! απόπειρα! διάσωσης! από! τις! γερμανικές! δυνάμεις! ασφαλείας.! Οι! τρομοκράτες! είχαν! συνυπολογίσει! ότι! πολλοί! δημοσιογράφοι! είχαν! συγκεντρωθεί! εκεί! για! την! κάλυψη! των! αγώνων! όπως! επίσης! και! ότι! η! προσοχή! όλων! των! κατοίκων! της! γης! ήταν! στραμμένη προς!τα!εκεί (Nacos!2010,!σ.!259;!Hoffman,!2006,!σ.!179). Ο(στόχος(της(αναγνώρισης Ο! δεύτερος! επικοινωνιακός! στόχος! των! τρομοκρατών,! αυτός! της! αναγνώρισης,!εξηγείται!όχι!μόνο!με!την!θεωρία!του!καθορισμού!της!ημερήσιας! διάταξης! (agenda! setting)! αλλά! και! με! αυτήν! της! πλαισίωσης! (framing).! Η! θεωρία! της! πλαισίωσης! ασχολείται! με! το! πως! οι! διάφοροι! κοινωνικοί! και! πολιτικοί! πρωταγωνιστές! δρουν! και! αλληλεπιδρούν,! ώστε! να! παράγουν! οργανωμένους!τρόπους!κατανόησης!των!γεγονότων!και!του!κόσμου.!Ο!Entman! (1993)!αναφέρει!ότι!«ο*τρόπος*με*τον*οποίο*θα*πλαισιωθεί*ένα*ειδησεογραφικό* θέμα* μπορεί* να* ορίσει* το* πώς* το* κοινό* θα* παρατηρήσει,* θα* κατανοήσει* και* θα* θυμάται*το*ειδησεογραφικό*γεγονός,*καθώς*και*πώς*θα*αξιολογήσει*και*θα*δράσει* σχετικά*με*αυτό» (Κεντερελίδου,!2009,!σ.!24). Επομένως!οι!τρομοκράτες!δεν!θέλουν!μόνο!να!γίνουν!γνωστοί!στο!ευρύ! κοινό!αλλά!και!να!μεταδώσουν!το!όποιο!μήνυμά!τους.!Κάποιες!φορές!αυτό!είναι! δυνατό! να! συμβεί! απλά! και! μόνο! προχωρώντας! σε! μία! τρομοκρατική! επίθεση.! Το! κοινό! αναρωτιέται! το! γιατί! κάποιοι! θέλησαν! να! την! διαπράξουν! και! Τροµοκρατία, Πολιτική Επικοινωνία & Κυβερνήσεις 18 ακολούθως! ποια! τα! κίνητρα! και! τι! επιζητούν.! Χαρακτηριστικό! παράδειγμα! αποτελεί! το! εξώφυλλο! του! αμερικανικού! περιοδικού! Newsweek! στις! 15! Οκτωβρίου!2001,!ένα!μήνα!μετά!τις!επιθέσεις!της!11ης!Σεπτεμβρίου,!στο!οποίο!ο! κεντρικός! τίτλος! ήταν:! «Γιατί! μας μισούν;»*. Οι! επιπτώσεις! αυτής! της! στρατηγικής! μπορούν! να! πολλαπλασιαστούν! εάν! οι! τρομοκράτες! καταφέρουν! τα!ΜΜΕ!να!πλαισιώσουν!τα!ζητήματα!αυτά!με!συγκεκριμένο!τρόπο.!Σε!μερικές! περιπτώσεις,! τα! μέσα! είναι! δυνατόν! να! δώσουν! θετική! χροιά! στις! αιτίες! των! γεγονότων!συγκρίνοντάς!τες με!αυτές!άλλων!νομιμοποιημένων!δρώντων!κι!έτσι! να!προσδώσουν!αναγνώριση!στους!τρομοκράτες. Μερικές! φορές,! οι! τρομοκρατικές! οργανώσεις! αναγκάζουν! τα! ΜΜΕ! να! μεταδώσουν!τα! κίνητρα!τους! ούτως!ώστε! ολόκληρος! ο! κόσμος!να! ενημερωθεί! γι’! αυτά.! Για! παράδειγμα, Κροάτες! αεροπειρατές! το! 1976! απαίτησαν! και! πέτυχαν! να! αναπαραχθεί! η! προκήρυξή! τους! από! μεγάλες! σε! κυκλοφορία! εφημερίδες!των!ΗΠΑ!όπως!οι!New!York!Times!και!η!Washington!Post.!Σε!άλλες! περιπτώσεις! οι! τρομοκράτες! κρατούν! ομήρους,! οι! οποίοι! διαβιβάζουν! τα! αιτήματα,! μερικές! φορές! πειθόμενοι,! άλλες! μετά! την! χρήση! βίας! και! άλλες! λειτουργώντας! υπό! την! επίδραση! του!Συνδρόμου! της! Στοκχόλμης,! δηλαδή της τάσης! οι! κρατούμενοι! να! ταυτίζονται! με! τους! δεσμώτες! τους!(Nacos,! 2010,! σ.! 261). Ωστόσο,! στις! περισσότερες! των! περιπτώσεων,! τα! ΜΜΕ! “εθελοντικά”! μεταδίδουν!τις!σχετικές!ειδήσεις.!Μάλιστα!στην!περίπτωση!της!αεροπειρατείας! στην! πτήση! 847! της! TWA! το! 1985,! πλήθος! ανταποκριτών! βρέθηκαν! στην! Βηρυτό!για!να!καλύψουν!το!γεγονός.!Μάλιστα,!όσο!οι!μέρες!περνούσαν!και!δεν! υπήρχαν!σημαντικές!εξελίξεις,!οι!δημοσιογράφοι!«αναγκάστηκαν»!να!ψάξουν!ή! να!δημιουργήσουν!ειδήσεις!για!να!δικαιολογήσουν!τα!έξοδα!και!την!παραμονή! των!συνεργείων!τους!εκεί.!Αυτό! οδήγησε!–!λόγω!της!έλλειψης!ειδήσεων^!στην! προβολή! των! κινήτρων! και! των! αιτημάτων! των! τρομοκρατών! αλλά! και! στην! δημιουργία! κλίματος! (μέσω!της!προβολής! συγγενών!των! ομήρων! κ.α.)! για!την! ασφαλή!επιστροφή!των!ομήρων!με!κάθε!κόστος!(Hoffman,!2006,!σ.!174^177). !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! * Zakaria,!F.!(2001,!October!15).!Why!They!Hate!Us.!Newsweek!. Τροµοκρατία, Πολιτική Επικοινωνία & Κυβερνήσεις 19 Η(απόκτηση(σεβασμού(και(νομιμοποίησης Το!ακροατήριο!το!οποίο!γίνεται!γνώστης!τρομοκρατικής ενέργειας.
